Op het internet komen we haar naam vaak tegen: Catharina Poortmans de vrouw van Johan Ottense Pieck, de 17e-eeuwse secretaris van Beesd. Helaas staat er op het internet niet vaak een bron bij genoemd maar de meest geloofwaardigste publicatie op het moment over de familie Pieck is het boek van E. Pieck.[1] En waarschijnlijk hebben de meeste onderzoekers dit boek gelezen.
In dit boek staat dat de auteur enkele oudere publicaties over de
familie onder de loep heeft gehouden en komt met veel nieuwe genealogische
informatie. Op pagina 18 schrijft de auteur over Jan Piek het volgende:
‘Voor het eerst genoemd in het loofsignaat van Beesd op 18 mei 1623. Tot aan zijn dood bekleedde hij het ambt van secretaris van Beesd. Hij overleed tussen 20 september 1668 en 12 october 1669. Hij was gehuwd met “Catharina Dirckx de Cocq, meede Poortmans genaempt”, die waarschijnlijk na mei 1677 overleden zal zijn.’
 |
| 1. Handtekening van Jan Pieck, 1633 |
Bovenstaande
vermelding zal de reden zijn geweest dat haar naam (eenzaam zonder gekoppelde
ouders) zo op het net terecht kwam. Maar gelukkig zijn er ook websites waar je
door de nadere toegangen van veel Nederlandse archieven kunt zoeken en een
tijdje geleden deed ik op www.openarchieven.nl
een verrassende ontdekking toen ik op de namen Pieck en Poortmans zocht en dát
spoor leidde verder naar een transport akte uit 1629 uit het archief van Nijmegen![2]
Op 25 juli 1629 verschenen voor de schepenbank van Nijmegen de volgende personen: Cornelis Poortmans voor hem zelf en als volmacht hebbende van Gertghen Poortmans weduwe van Derrick Corneliss tott Bommel, Jan Ottense Pieck secret[ari]s tott Beest gehuwd met Lijntgen Derricks en Harnsken Derricks, 'und haer t' samen mede sterck maeckende voor haren absenten respectiven soon und broeder vermogens volm[ach]t gepassiert' voor schepenen van Beest van 'lesten aprilis' dit jaar. Zij verkopen een 'huijs und hoffstatt, met plaets und andere sijde rechten und toebehoiren staende und geleghen opten leghenwijer' aan Hendrick Geurtsen van Vosbeeck en Gertruidt Goijers van Aecken.
Helaas is de volmacht uit Beesd niet in het archief van de gerechtsbank aangetroffen en weten we niet hoe het nu met de absente zoon is gesteld laat staan wat zijn naam mag zijn![3]
De puzzel naar de naam van zijn eerste vrouw kunnen we oplossen als we beland zijn in het jaar 1658 want dan besluit Theodora Maria Poortmans (dochter van Cornelis en Derisken van Haeften) haar testament op te maken en deze als een besloten testament af te geven bij het stadsgericht van Nijmegen.[4] Daar zal het na overlijden door de heren bestuurders worden geopend en afgehandeld worden. Haar laatste wil is een prachtige perkamenten archiefstuk: een charter. En dat oogt indrukwekkend, maar ook de inhoud is impressive, want Theodora Maria blijkt een stellige dame te zijn, zo lezen we:
- De 'fideicommissen van mijne bestemoeder Naleken van Moock in gevolge van het maechgescheijt over haere nalatenschap opgericht van dato den 20 januarij 1631' zullen gehandhaafd worden. Waarschijnlijk heeft dat er mee te maken dat er in het testament van grootmoeder meerdere personen aangewezen zijn om de erfenis te bewaren
- Ook de fideï-commissen van haar tantes Idalet en Judit van Haeften zullen voldaan worden waardoor ook het erfdeel van haar overleden oom Hendrick van Haeften afgehandeld kan worden
- Aan haar andere tantes Lijntjen Poortmans huijsfrouwe van Jan Otten Pieck en Hernsken Poortmans legateert zij elk een 'rosenobel tot eene erkentenis die ick daermede van mijne nalatenschap wtsluijte'
- Aan juffrouwe Johanna Baptista van Randenraet (te Roermond) een som van f 1000,-
- Aan Hendrick van Haeften de ‘natuijrlicke soon’ van mijn oom Hendrick van Haeften alle goederen uit diezelfde fideï-commissen, mocht hij zonder kinderen komen te overlijden dan komt zijn erfenis aan de 'huijsarmen' van Nijmegen toe. Tijdens zijn minderjarigheid zal hij uit de opbrengsten van haar goederen onderhouden worden, echter met bepaling dat zijn moeder niet in deze kwestie zal mogen bemoeien
- Nicht Jenneken van Moock in Antwerpen wordt aangesteld als enige universele erfgenaam, en indien zij mocht komen te overlijden dan zal Lutgardis Maria Buijs alles erven.
Nu, een ‘rosenobel’ mag dan wel een gouden munt zijn en okay het klinkt fraai, maar uit erkentelijkheid een muntstuk erven en daarmee als bloedeigen tantes uitgesloten te worden uit de erfenis ... dat kan voor kwaad bloed gaan zorgen.
 |
| 2. Testament van Theodora Maria |
En ja hoor, daar kwam narigheid van! Want in 1662 spande zoon Otto als gevolmachtigde van zijn vader Jan Pieck een rechtszaak aan tegen Reijnier Buijs ‘der rechten doctor’ die de belangen van Johanna van Moock en Johanna Baptista van Randeraet behartigde. Kwestie was of het testament wel of niet geldigheid was. In het ‘Sententieboek’ staat te lezen dat Catharina Poortmans een universele erfgenaam is van zaliger Derrisken Poortmans (ik heb haar nog niet in de stamboom kunnen plaatsen!), ook Johanna van Moock is een erfgenaam van Derrisken. Uit de bijgeleverde processtukken lezen we het verweer van de Piecks dat Theodora Maria ‘in haer leven een clop off quesel geweest is’ net zoals Johanna en Johanna Baptista en juist daar zat het hem in meenden de familie: klopjes waren als geestelijke personen niet in staat om volgens de wetten van het land mee te kunnen delen in een erfenis! Wat volgt is een lang verhaal of een klopje nu wel of niet gezien zou moeten worden als een geestelijke persoon zoals een non. Er werden getuigen gehoord, maar een hard bewijs dat de dames tot de geestelijkheid behoorde kon niet worden gegeven, simpelweg omdat een non tot een orde toe dient te treden en een klopje daarentegen besluit zelf om haar leven in dienst van God te leiden zonder toe te treden tot een orde of klooster.
Uiteindelijk kwam het Schepengericht met een vonnis ten nadele van het aanwijzen van Johanna van Moock als de enige en universele erfgenaam, die formulering werd als ‘invalide en[de] undughtigh’ beschouwd. Helaas is het niet duidelijk hoe dan de precieze erfenis werd verdeeld…[5]
1 Generatie verder...
Beetje bij beetje is er nu wat meer over Catharina’s leven bekend en we komen zelfs nog een stapje verder! Want op 18 maart 1595 traden haar ouders in het huwelijk in de gereformeerde kerk van Nijmegen:
‘Derick Cornelis van Bommel’ en ‘Geertgen
de dochter van Anshem Portmans van Niemegen’.[6]
Het gegeven ‘Bommel’ wat duidt op Dericks afkomst uit Zaltbommel kwamen we ook al tegen in de overdracht uit 1629 en dat geeft wel een betrouwbaar idee dat we hiermee op een goed spoor zitten. En we hebben er nu dus een generatie bij: Ansum Portman!
En daar stopt het niet bij want in 1602 komen we in Zaltbommel de begraafregistratie tegen van Henrixske Poortmans van Nijmegen de schoonmoeder van Dericks Cornelis die in de prachtige Sint-Maartenskerk ter ruste gelegd:
Den 15. octob. is die moeder va[n] Derick Corneliss huysfr[ouw] alhier gestorven en[de inden kercken begraven geheeten henrixske poortmans va[n] niemege dair va[n] de kercke compt – 6 g[ulden] [7]
Aldus moet er in Nijmegen in de 16e-eeuw ene Ansum Poortmans geleefd hebben met ene Hendrikje, waarschijnlijk was zijn naam het waard om doorgegeven te worden door zijn dochter Geertgen op haar kinderen. De naam De Cock kan misschien uit het Zaltbommelse vandaan zijn gekomen, maar daar heb ik nog geen bewijs van gevonden.
Tot nu ziet Catharina’s familie er als volgt uit:
Ik denk dat er in Nijmegen en Zaltbommel nog veel mooie vondsten gedaan kunnen worden en ik ben zeer benieuwd wie van de lezers nog iets leuks kan vinden!
Naarden, februari 2025
Sjors Zanoli / ggzanoli@hotmail.com
Noten:
[1] ‘Fragmentgenealogie Pieck – Piek’, door E. Pieck, 1987. Bij het Centraal Bureau voor Genealogie raadpleegbaar onder nummer BG NL005581.
[2] Regionaal Archief Nijmegen (RAN), toegangsnummer 3 (Stadsgerichten Nijmegen), inventarisnummer 1881, folio 23v (https://hdl.handle.net/21.12122/2310476644)
[3] Regionaal Archief rivierenland (RAR), toeg 2110 (Archief van de gerechtsbank van het ambt Beesd en Rhenoy)
[4] RAN, toeg 3 (Stadsgerichten Nijmegen), inv 2272 (https://hdl.handle.net/21.12122/2354571757)
[5] RAN, toeg 3 (Stadsgerichten Nijmegen), inv 1193 (https://hdl.handle.net/21.12122/2132018209); inventarisnummer 1130 (https://hdl.handle.net/21.12122/2131495767) scan 33
[6] RAN, toeg. 510 (Retroacta van de Burgerlijke Stand Nijmegen (RBS)), inv 1172 (https://hdl.handle.net/21.12122/621263746)
[7] RAR. toeg 3198 (Verzameling doop-, trouw-, begraaf- en lidmatenregisters van de Bommelerwaard), inv 1935 (https://hdl.handle.net/21.12108/BAB86100D7C647A6B6ACA4DDA86AC837)
| Illustraties: |
|---|
| 1: RAR, toeg 2110 (Archief van de gerechtsbank van het ambt Beesd en Rhenoy), inv 67 |
|---|
| 2: Zie noot 4 |
|---|
